การสร้างรากฐานที่ดีเพื่ออนาคตประเทศไทย

เรียบเรียงโดย สันสกฤต  มุนีโมไนย  กองบรรณาธิการ ทีมสื่อสารสาธารณะ

เมื่อวันที่ 18 มีนาคม 2548   ณ  โรงแรมแอมบาสเดอร์     มูลนิธิสาธารณสุขแห่งชาติ  ร่วมกับสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ  สถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา และสมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย    จัดเวทีนโยบายสาธารณะเรื่อง   “การสร้างรากฐานที่ดีเพื่ออนาคตประเทศไทย”   มีผู้เข้าร่วมประมาณ 500 คน ประกอบด้วยนักวิชาการ  นักการเมือง   สื่อมวลชน  นักธุรกิจ องค์กรพัฒนาเอกชน ผู้นำชุมชน สรุปสาระสำคัญดังนี้

ศ.นพ.ประเวศ  วะสี   กล่าวว่า  การกำหนดนโยบายสาธารณะมีผลกระทบรุนแรงทั้งทางบวก ทางลบต่อทุกองคาพยพ ดังนั้นจึงเป็นเรื่องที่สังคมควรใช้ความรู้และวิชาการเข้ามาพิจารณาอย่างรอบคอบ คือ การใช้ความรู้และปัญญา ที่ได้มาจากการสังเคราะห์และวิจัย และเรียนรู้ร่วมกันของทุกฝ่าย ทั้งฝ่ายชุมชน ฝ่ายนักวิชาการ ฝ่ายเอ็นจีโอ ฝ่ายธุรกิจ  ฝ่ายราชการ ฝ่ายการเมือง  ฝ่ายสื่อมวลชน         “ เราต้องคุยกับมหาวิทยาลัยต่างๆ ว่าแต่ละมหาวิทยาลัยจะจัดวิจัยเรื่องนโยบายสาธารณะอย่างใดอย่างหนึ่งแล้วนำผลการวิจัยมาสู่เวทีนโยบายสาธารณะที่มีการเน้นเรื่องการเรียนรู้ร่วมกัน  ไม่เน้นเรื่องการมาทะเลาะวิวาทโต้เถียงกัน   ถ้าทุกมหาวิทยาลัยสามารถทำวิจัยอย่างนี้  หรือเป็นเครือข่ายนักวิชาการ หรือนักการเมือง คิดว่าในอนาคต พรรคการเมืองน่าจะทำงานทางวิชาการ สามารถวิเคราะห์ สังเคราะห์ความรู้ หรือแม้แต่ตั้ง สถาบันวิจัยนโยบายสาธารณะขึ้นมา  ถ้าทุกมหาวิทยาลัยทำเช่นนี้แลัวนำไปสู่เวทีนโยบายสาธารณะ  เชื่อว่า ในอีก 5-10 ปีสังคมทุกภาคส่วนจะยกระดับความรู้เกี่ยวกับนโยบายสาธารณะได้มากขึ้น”

“การสร้างนโยบายสาธารณะจำเป็นต้องมี  (1) กระบวนการทางปัญญา ประกอบด้วยการวิเคราะห์และสังเคราะห์ความรู้   (2) กระบวนการทางสังคม คือมีคนเข้าร่วม  (3) กระบวนการทางศีลธรรม คือเป็นไปเพื่อประโยชน์ของคนทั้งมวล    การจัดเวทีนโยบายสาธารณะ เพื่อระดมความคิดเห็นของทุกภาคส่วนนี้ไม่ใช่จัดครั้งนี้ครั้งเดียว ควรจัดเวทีอย่างนี้ทุก 1-2 เดือน แล้วแต่กำลังของผู้จัด ขอให้มีประเด็น  ที่ผ่านมาสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย(สกว.) ได้ทำวิจัยหลายประเด็น แต่ไม่ได้นำมาสู่เวทีนโยบายสาธารณะ งานวิจัยบางส่วนลงมือทำไปแล้ว บางส่วนอยู่ระหว่างลงมือปฏิบัติ  ท่านที่สนใจก็มาเข้าร่วมเวทีอย่างนี้ได้ทุกเดือน เราจะเคลื่อนตัวไปอย่างนี้ คิดว่าประเทศคงจะดีขึ้น  มีการเรียนรู้ร่วมกันจากความรู้จริงๆ ไม่ใช่เพียงความเห็น  สังคมก็จะเคลื่อน

        “ตัวอย่างเรื่องการกำหนดนโยบายสาธารณะเกี่ยวกับภาคใต้และปัญหาราคาน้ำมัน   ควรให้ประชาชนมีส่วนร่วมแก้ไข โดยปัญหาความรุนแรงในภาคใต้กำลังถูกเชื่อมโยงให้เป็นความขัดแย้งทางสังคม การทำงานของคณะกรรมการสมานฉันท์ไม่ใช่เป็นเพียงการนำเสนอว่าควรจะทำอะไรบ้าง แต่ต้องเรียนรู้ร่วมกันในการปฏิบัติ และการรับฟังข้อเสนอแนะ รวมถึงการส่งเสริมเครือข่ายสันติวิธีให้แพร่หลายยิ่งขึ้น และเน้นการกระจายอำนาจการปกครองส่วนท้องถิ่นตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญ     ในขณะที่ปัญหาเรื่องราคาน้ำมันเป็นเรื่องใหญ่มาก เพราะโครงสร้างสังคมไทยเป็นสังคมที่กินน้ำมัน (Petroleum eating society)     ประชาชนถูกกระตุ้นให้ต้องเสพสุขในสิ่งต่างๆเช่น ต้องใช้รถมาก ต้องเดินห้างสรรพสินค้า หรือการขนส่งสินค้าที่ใช้รถบรรทุก ดังนั้นต้องคิดว่า ทำอย่างไรที่จะใช้น้ำมันให้น้อยลง เช่น ส่งเสริมให้คนใช้ตลาดนัดชุมชนมากกว่าเดินห้างสรรพสินค้า ใช้จักรยานแทนรถ  หรือการใช้รถไฟขนส่งสินค้าแทนการใช้รถบรรทุก    ต่อไปต้องส่งเสริมการเดินให้มาก ในชุมชนไม่ต้องใช้รถ หันไปใช้พลังงานแสงอาทิตย์ให้มากขึ้น การออกกำลังกาย เช่นการเต้นแอโรบิกควรนำมาแปลงเป็นพลังงานให้ได้  ขณะเดียวกันสังคมต้องหาพลังงานทดแทน เช่น เราสามารถผลิตข้าวและน้ำตาลได้มาก ถ้ารัฐส่งเสริมให้ประชาชนต้มเหล้าโดยรัฐรับซื้อเพื่อไปกลั่นเป็นแอลกอฮอล์บริสุทธิ์ก็จะช่วยได้มาก หรือการออกมาชุมนุมของสมัชชาคนจน เป็นความพยายามของคนที่เดือดร้อนอยากให้รัฐบาลได้ยิน แต่เป็นเรื่องยาก เพราะขนาดสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีรับสั่งเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงมา 27 ปี ก็ยังไม่ค่อยมีใครได้ยิน แต่การชุมนุมก็ถือเป็นเรื่องปกติของสังคมประชาธิปไตย เพียงแต่คนไทยส่วนใหญ่จะเห็นเป็นเรื่องน่ารำคาญ อย่างไรก็ตาม ต้องยอมรับว่า เรื่องสมัชชาเรียกร้อง รัฐบาลก็ทำไม่ได้ ดังนั้นทั้งสองฝ่ายจึงควรแก้ปัญหาร่วมกัน”

ศ.นพ.ประเวศยังกล่าวอีกว่า    “ขณะนี้รัฐบาลมีอำนาจมากที่สุด  มากกว่าทุกรัฐบาลที่เคยมี ก็ควรทำเรื่องที่คนอื่นทำไม่ได้ เช่นการสร้างความเป็นธรรมทางสังคม เนื่องจากสังคมไทยเป็นสังคมแห่งการลดหลั่น เอาเปรียบ แม้ว่าที่ผ่านมา ภาคประชาสังคมพยายามทำเรื่องนี้มานาน ก็ยังทำไม่ได้ ในเมื่อรัฐบาลมีอำนาจมาก ก็อยากให้รัฐบาลตั้งใจทำเรื่องนี้ เพราะการที่รัฐบาลจะแก้ปัญหาความยากจนได้นั้น รับรองว่าแก้ไม่ได้ ถ้าไม่แก้ตรงนี้ก่อน    ส่วนทิศทางของสังคมไทยวันนี้ คือการที่จะพัฒนาความเข้มแข็งของทุนทางสังคมที่ไม่ใช่เงิน  เพราะปัจจุบันมีความพยายามจะแปลงทุนของคนส่วนใหญ่ทั้งหมดในประเทศไปเป็นเงินสำหรับคนส่วนน้อยและคนต่างชาติ ”

ดร.เกษม  ศิริสัมพันธ์  กรรมการผู้ทรงคุณวุฒิสภาการหนังสือพิมพ์แห่งชาติ  กล่าวว่า  “คนตะวันตกมักพูดกันว่า สิ่งที่บ่งชี้ถึงการเป็นประชาธิปไตยคือ การเลือกตั้ง ซึ่งคนในบ้านเราก็คิดเช่นนั้นกันมาก ส่วนตัวเห็นว่าการมีครม. มีรัฐมนตรี เป็นแค่เปลือกนอก การเป็นประชาธิปไตยจะต้องมีการเปิดพื้นที่ให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมให้มาก ปัญหารากฐานของอนาคตประเทศไทย ขณะนี้คือ เราจะต้านทานกระแสโลกที่เป็นทุนนิยมได้อย่างไร เพราะเป็นกระแสที่มีอิทธิพลและบิดเบือนสิ่งต่างๆมากเหลือเกิน  หนทางคือยึดตามแนวพระราชดำรัส คือการนำเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ในการดำรงชีวิต ทุกคนเห็นด้วยหมด แต่ไม่มีการปฏิบัติเกิดขึ้น เราจึงควรพิจารณากันว่า ทำอย่างไรที่เราจะฟื้นกลับไปหาตัวของเราเอง   ที่ผิดแผกแตกต่างจากกระแสโลกอาจจะเริ่มด้วยการ 

อ.ชัยวัฒน์  ถิระพันธ์  ประธานสถาบันการเรียนรู้และพัฒนาประชาสังคม กล่าวว่า  “ในอนาคตอีก 10 ปีข้างหน้าสถานการณ์จะเร็วจนตั้งตัวไม่ติด ปลายปีนี้ถ้าสหรัฐบุกอิหร่าน น้ำมันจะแพงกว่านี้ สถานการณ์โลกอีก 10 ปี จะปั่นป่วน การอยู่ในโลกที่ปั่นป่วนและเคลื่อนไปด้วยความเร็ว  ปัญญาและหัวใจ จะเป็นสิ่งสำคัญ ดังนั้นจึงต้องทำ 2 เรื่อง”

     (1) สร้างนโยบายสาธารณะที่สามารถพัฒนาทักษะให้ดำรงอยู่ในโลกสมัยใหม่ หรือโลกที่ขัดแย้งกันตลอดเวลา แต่ผมคิดว่า ในอีก 20 ปีต่อไป วัตถุนิยมจะแผ่วลง และด้านจิตใจ ศาสนาจะกลับขึ้นมา แต่ระหว่างนี้จะทำอย่างไรไม่ให้สังคมไทยเสียหายไปมากกว่านี้การส่งไม้ต่อสู่คนรุ่นหลังสำคัญมาก ถ้าตั้งตัวไม่ติด จะเจ็บยาว อย่างที่อาร์เจนตินา ฟิลิปปินส์ เป็นมาแล้ว

     (2) การอยู่กับโลกที่ซับซ้อนต้องใช้พลังเพื่อเอาชนะอุปสรรค ต้องให้คนปฏิสัมพันธ์กันอย่างมีคุณภาพ การทะเลาะกัน ผนึกกำลังกันไม่ได้ การมองทะลุระบบที่ซับซ้อนเป็นเรื่องสำคัญ  ต้องสร้างโครงสร้างที่ยืดหยุ่น ไม่แข็งทื่อ สื่อต้องป้อนข้อมูลกลับสู่สังคมให้เร็วว่า ความจริงของสังคมคืออะไร ถ้าสังคมไทยไม่เห็นความจริงจะอยู่ไม่ได้

นายอภิสิทธิ์  เวชชาชีวะ หัวหน้าพรรคประชาธิปัตย์  กล่าวว่า  “การจะสร้างรากฐานที่ดีของประเทศให้เกิด จะต้องสานรากของนโยบาย วิสัยทัศน์ และกระบวนการทางสังคม แต่สิ่งที่ควรคำนึงถึงคือ สาระในการตั้งโจทย์ ในปัจจุบันมีการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นมากมาย เราจะอยู่ในฐานะผู้เดินตามหรือสวนทาง เมื่อโลกเปลี่ยนเป็นระบอบทุนนิยม  แล้วทำอย่างไรเราจะอยู่กับทุนนิยมอย่างมีความสุข  โดยที่ไม่จำเป็นต้องปฏิเสธข้อดี”      “การสร้างการมีส่วนร่วมในภาคประชาชนระบบการเมืองตัวแทนก็มีคุณค่า ระบบราชการก็มีคุณค่า ระบบชุมชนก็มีคุณค่าในการสร้างสรรค์นโยบาย  การสร้างค่านิยมวัฒนธรรมการเมืองที่ดี  คือการสร้างให้คนยอมรับในระบอบประชาธิปไตย  ซึ่งวัฒนธรรมทางการเมืองในปัจจุบันไม่ค่อยมีตรง

จุดนี้ วัฒนธรรมทางการเมืองปัจจุบันไม่มีการมองนโยบายสาธารณะ  ซึ่งเป็นนโยบายที่ก่อให้เกิดการสร้างสังคมโดยรวมนโยบายจะถูกมองตามความอยากของแต่ละบุคคล”

“กติกาเป็นส่วนที่สำคัญมาก  ผมคิดว่าการที่เราจะทำให้ทุกคนเคารพกติกาเป็นสิ่งที่จำเป็นทั้งทางสังคม  เศรษฐกิจ  การเมือง  อาจจะต้องมีการโต้แย้งกันทางปรัชญา  และต้องมีการถกเถียงถึงบทบาทของรัฐว่าจะทำอย่างไร  ประชาชนที่เป็นเจ้าของประเทศควรอยู่ที่ส่วนไหน ตอนนี้เราหมกมุ่นอยู่แต่ปัญหา  โดยไม่คำนึงถึงปัญหาระยะยาว หากเป็นแบบนี้ต่อไป การเดินไปข้างหน้าจะน่าเป็นห่วง และในส่วนเศรษฐกิจก็นึกถึงแต่เรื่องเงิน มากกว่าข้าวปลาอาหารที่จะได้”

ดร.เสกสรรค์  ประเสริฐกุล  คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กล่าวว่า “เชื่อว่าในสังคมสลับซับซ้อน รากฐานที่ดีอาจมีความแตกต่างกันไป แต่ในปัจจุบันไม่ค่อยมีการตีความว่า จุดมุ่งหมายและอุดมคติทางสังคมจริงๆคืออะไร มีคนออกมาแสดงวิสัยทัศน์ มักจะเป็นเทคนิคในการอยู่รอดในกระแสโลกาภิวัฒน์ หรือแข่งขันทางเศรษฐกิจต่างๆซึ่งทำให้เราหลุดลอยออกไปจากจุดมุ่งหมายพื้นฐานของการเกิดมา       การวางรากฐานที่ดีของสังคมไทย เราต้องตอบคำถามตัวเองให้ได้ว่าชีวิตที่ดีคืออะไร  ในเวลานี้ท่ามกลางความสลับซับซ้อนของสถานการณ์เศรษฐกิจและการเมือง บางคนไม่ได้ตั้งคำถามด้วยซ้ำ มีแต่ตอบรับสิ่งเร้าไปวันๆ”

“มองอย่างกว้างขวางแล้วทุกคนต้องการความสุข  คนเราจะมีความสุขได้ต้องมีความสัมพันธ์ที่ดี 3 ประการ คือ (1) มีความสัมพันธ์ที่ลงตัวกับตัวเอง  เราไม่ได้ใส่ใจกับส่วนนี้เลยว่า บางครั้งเราเกลียดตัวเอง ทะเลาะกับตัวเอง  (2) มีความสัมพันธ์กับคนอื่น  (3) มีความสำคัญกับธรรมชาติและจักรวาล  ถ้าสามส่วนนี้มีความสมานฉันท์ลงตัว ชีวิตคนก็น่าจะมีความสุข และสามส่วนนี้ก็มีส่วนแปลมาเป็นระบบของสังคมได้”

“เรื่องความเหลื่อมล้ำที่สุดขั้ว ส่งผลให้เกิดความไม่เท่าเทียมกันในส่วนของอำนาจและการเมือง ทำให้คนเบียดเบียนกัน ทำให้เกิดการโต้กลับที่รุนแรงทางการเมือง เพราะฉะนั้นการจัดความสำคัญทางเศรษฐกิจสังคมเป็นเรื่องที่สำคัญมาก ทำให้เกิดความสมานฉันท์ในหมู่ของมนุษย์    เราจะใช้หลักการเพียงหลักการเดียวไม่ได้ เป็นเรื่องซับซ้อนที่ต้องดูแลให้ครบทุกมิติ”

“เมื่อคนมีความลงตัว มีสันติภาพกับตนเองและผู้อื่น การอยู่ร่วมกับธรรมชาติไม่ใช่เรื่องง่าย การเบียดเบียนจากธรรมชาติทั้งหมดนี้ เกิดจากคนที่มีอำนาจเกินคนอื่นมากเกินไป คนที่มีทุนเงินตรากว่าคนอื่นมากเกินไปและขาดการมีส่วนร่วมของคนที่ไม่มีอำนาจ นอกจากนี้เกิดจากการที่ไม่เข้าใจความสัมพันธ์อันเปราะบางหรือความสมดุลระหว่างมนุษย์กับจักรวาลทั้งหมดนี้ไม่ใช่เรื่องที่หลุดลอยออกจากความเป็นจริง”

กับคนจนถูกหวย การแก้จนต้องแก้ที่ใจ จากใจไปสู่ปัญญา จากปัญญาไปสู่เรื่องอื่นๆ   การสร้างรากฐานที่ดีในสังคมไทย    ต้องเปลี่ยนทิศทางการพัฒนา  โดยเน้นกระบวนการทางปัญญาและต้องถูกกำกับด้วยจิตสำนึกที่ดี   จึงจะเป็นฐานรากในการเปลี่ยนแปลงสังคมไปสู่สิ่งที่เราคาดหวัง”