เมื่อวันที่ 2-3 เมษายน 2548 ฝ่ายติดตามประเมินผลภายใน ส่วนกลาง โครงการวิจัยและพัฒนาชีวิตสาธารณะ–ท้องถิ่นน่าอยู่ ได้จัดเวที “การวิเคราะห์ตัวชี้วัดและการประยุกต์ใช้ตัวชี้วัด” ในการขับเคลื่อนโครงการวิจัยและพัฒนาชีวิตสาธารณะ–ท้องถิ่นน่าอยู่ ขึ้นที่โรงแรมเจริญธานี ปริ้นเซส จังหวัดขอนแก่น เพื่อพัฒนาศักยภาพของฝ่ายติดตามประเมินผลภายในจังหวัด ในการวิเคราะห์ตัวชี้วัดและการประยกต์ใช้ตัวชี้วัดในการขับเคลื่อนโครงการฯ

          ผู้เข้าร่วมมาจาก 8 จังหวัดภาคอีสาน ร้อยเอ็ด อุบลราชธานี อำนาจเจริญ สุรินทร์ ชัยภูมิ นครราชสีมา เลย และกาฬสินธุ์ จังหวัดละ 3 คน คือ คณะกรรมการบริหารโครงการ 1 คน และฝ่ายติดตามประเมินผลภายในจังหวัด 2 คน

อ.เนาวรัตน์  พลายน้อย

          ขณะนี้โครงการฯ กำลังมีฝ่ายประเมินภายนอกจะสุ่มประเมินการทำงานเป็นบางจังหวัด เราจึงควรตรวจสอบ ประเมินการทำงานของเราก่อนที่จะมีคนมาตรวจสอบเรา ว่าไปถึงไหนแล้ว ได้ตามเป้าไหม และอีก 1 ปีที่เหลือเราควรขับเคลื่อนงานไปในทิศทางใด

          2 ปีที่ผ่านมาของการทำงานโครงการฯ อ.เนาวรัตน์ ได้ให้ข้อสังเกตว่า โครงการเรามียุทธศาสตร์ แต่กิจกรรมที่ทำมีความเข้มและพลังไม่เพียงพอที่จะนำไปสู่ยุทธศาสตร์ โครงการไม่ถูกทำให้ชัดตั้งแต่แรกทำให้มีปัญหาเรื่องความเข้าใจไม่ตรงกันและส่งผลต่อการทำงาน โครงการดำเนินงานภายใต้วัฒนธรรมองค์กรที่แตกต่าง(ประชาสังคม เอ็นจีโอ หน่วยงานรัฐ เอกชนฯลฯ) จึงเป็นเรื่องยากที่จะประสานการทำงาน โครงการเรามีคอนเซ็ปการทำงานที่ยาก จึงส่งผลให้ทำงานยากตามไปด้วย เพราะฉะนั้นการทำงานในวัฒนธรรมที่แตกต่างจำเป็นต้องประเมินแบบระบบเปิด ที่ประเมินได้หลายทิศทาง ตรวจสอบได้หลายทิศทาง

ฐานคิดในการพัฒนาตัวชี้วัด

อ.ศุภวัลย์ พลายน้อย  ฝ่ายติดตามและประเมินผลภายใน ส่วนกลาง  ตัวชี้วัดประกอบด้วยตัวชี้วัดทั้งเชิงปริมาณและคุณภาพ และเกณฑ์ที่สะท้อนความก้าวหน้า ตัวชี้วัดที่ดีต้องเที่ยงตรงและเชื่อถือได้ เกณฑ์การประเมินต้องชัดเจน โปร่งใส เปิดเผย การตัดสินใจต้องยุติธรรม และการสื่อสารและข้อตกลงที่เป็นกลาง จะนำไปสู่การตัดสินใจที่ดีที่สุด

          หวังว่าการประเมินจะเป็นสิ่งที่ยกระดับการทำงานของเราให้ดีขึ้น โดยหลักประเมินโปร่งใส ใจเป็นกลาง และสะท้อนความจริง และอย่างน้อยจังหวัดควรจะมีตัวชี้วัดความสำเร็จของโครงการของแต่ละจังหวัด  ที่ผ่านมามีแต่ตัวชี้วัดความสำเร็จของกิจกรรม เราต้องเชื่อมโยงตัวชี้วัดความสำเร็จของกิจกรรมว่านำไปสู่ความสำเร็จหรือเป้าหมายโครงการได้อย่างไร

การใช้ประโยชน์จากการประเมินในการขับเคลื่อนโครงการ

          ดร.ธีรเดช ฉายอรุณ ฝ่ายติดตามและประเมินผลภายใน ส่วนกลาง ที่ผ่านมาส่วนใหญ่งานประเมินไม่ค่อยได้เอาไปใช้ เพราะผลการประเมิน คุณภาพของงานไม่ค่อยดี และเงื่อนไขของโครงการ โครงสร้างวัฒนธรรมไม่เอื้อ คือในแง่วิธีคิดและการยอมรับ

          การใช้ประโยชน์จากการประเมินตามแนวคิดใหม่นั้น ต้องหาทางอธิบายได้ว่าเพราะเหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น สมเหตุสมผลหรือไม่  วิเคราะห์ความรู้ที่ได้ใช้ไปว่ามันเกิด มันเพียงพอหรือไม่ ต้องแสวงหาความรู้จากภายนอกมาพัฒนางานของจังหวัดและยกระดับงานที่ทำได้ดีเป็นชุดความรู้เพื่อจัดเก็บ เผยแพร่

          ในการขับเคลื่อนผลการประเมิน การประเมินภายในควรทำอย่างมีส่วนร่วม สื่อสารผลการติดตามให้รับทราบในที่ประชุมหรือผ่านสื่ออื่น มีเวทีสรุปผลการประเมินรอบปี ทีมบริหารร่วมกันกำหนดประเด็นในการถอดบทเรียนจากการประเมิน(ประเด็นสำคัญๆ) และสร้างชุดข้อเสนอแนะเพื่อการพิจารณานำข้อเสนอแนะบางประเด็นเข้าสู่แผนการทำงาน

          การให้ทฤษฎีจากนักวิชาการและทีมงานเป็นเพียงส่วนช่วยเสริมของเวที ที่เน้นหนักอย่างเข้มข้นคือ การปฏิบัติการตรวจสอบ ประเมินการทำงานจากตัวชี้วัดและการถอดบทเรียนของรายจังหวัด ซึ่งแต่ละจังหวัดได้ทำงานกันอย่างขะมักเขม้น  เครียดบ้าง เข้าใจไม่ตรงกันบ้าง แต่ท้ายที่สุดหลายจังหวัดได้มองเห็นตัวเอง เข้าใจว่าสิ่งที่ทำมามันใช่หรือไม่กับงานชีวิตสาธารณะ–ท้องถิ่นน่าอยู่ และอีกหนึ่งปีที่เหลือควรจะเดินไปในทิศทางใด

ข้อสังเกตจากเวที

          อ.ประภาพรรณ อุ่นอบ คณะสังคมศาสตร์และมนุษศาสตร์ ม.มหิดล ฝ่ายติดตามและประเมินผลภายในส่วนกลาง

          ถ้ามองด้านกระบวนการพวกเราทำได้ดี แต่พอมองไปถึงผลลัพธ์มันเกิดค่อนข้างน้อย สิ่งที่สังเกตเห็นมีอยู่ 2 ประเด็นคือ หนึ่ง พวกเราไม่เคยรู้มาก่อนว่าผลลัพธ์ที่โครงการฯ อยากบรรลุมันคืออะไร สอง เรารู้ว่าผลลัพธ์ที่อยากบรรลุมีอะไรบ้าง แต่ไม่สามารถออกแบบให้สอดคล้องได้

          สิ่งที่อยากบอกคือ อย่าไปกังวลกับคะแนนจากตัวชี้วัดที่ได้ ให้มองคะแนนเป็นสิ่งที่บอกเหตุทำให้เราสามารถปรับโครงการเดินไปสู่การบรรลุเป้าหมายได้ และเรื่องของการถอดบทเรียนให้ถอดจากประเด็นที่เราสนใจ ต้องการใช้ขับเคลื่อนงานหรือสรุปบทเรียน อาจเป็นประเด็นที่ประสบความสำเร็จหรือไม่ก็ได้

ชีวิตสาธารณะ–ท้องถิ่นน่าอยู่

“ความน่าอยู่และยั่งยืนต้องเกิดจากการค้นพบตัวเอง เกิดกระบวนการเรียนรู้ร่วมกันของสังคมในการที่จะเปลี่ยนคุณภาพการอยู่ร่วมกันของคนให้รู้จักคิด รู้จักทำ รู้จักที่จะสร้างอะไรดีๆ ร่วมกัน ด้วยกระบวนการสร้างและเปลี่ยนตัวเองไปพร้อมๆ กัน”

            การสร้างเสริมสุขภาพในมิติใหม่ ที่เชื่อมโยงมิติทางกาย จิตใจ สังคม และจิตวิญญาณเข้าด้วยกันนั้น เกิดขึ้นได้ด้วยองค์ประกอบสนับสนุน 3 ด้าน ได้แก่ พฤติกรรม ทัศนคติ และระบบโครงสร้าง หรือสภาพแวดล้อมทางสังคมที่เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับวิธีการดำเนินชีวิตของผู้คน

            ในช่วงที่ผ่านมา สสส. ได้จัดกระบวนการพัฒนาโครงการชีวิตสาธารณะ–ท้องถิ่นน่าอยู่ ขึ้นอย่างต่อเนือง จนได้กรอบความคิดและแนวทางปฏิบัติในรูปแผนงานระยะ 3 ปี ซึ่งพร้อมดำเนินการตั้งแต่ปี 2546 เป็นต้นไป โดยมีสถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา(LDI) เป็นองค์กรหลักผู้รับผิดชอบโครงการ

            โครงการนี้มีเป้าหมายในการเสริมสร้างกระบวนการเรียนรู้ในระดับท้องถิ่น และมุ่งเน้นให้ความสำคัญแก่ภาคประชาชนในการร่วมทำ ร่วมเรียนรู้ เพื่อสร้างสรรค์ให้เกิดท้องถิ่น “น่าอยู่” และ “ยั่งยืน” บนฐานของ “ชีวิตสาธารณะที่เข้มแข็ง” (Healthy Public Life) โดยประกอบด้วย โครงการย่อย 4 โครงการ ที่มีความเชื่อมร้อยและสนับสนุนกันอย่างเป็นระบบ โดย 3 โครงการแรกเน้นปฏิบัติการสร้างความเคลื่อนไหวในพื้นที่แลโครงการที่ 4 เป็นโครงการสนับสนุนการถอดองค์ความรู้ในกรปฏิบัติงาน ได้แก่

            1.โครงการวิจัยเชิงปฏิบัติการ เรื่องการพัฒนาวิถีชีวิตสาธารณะที่เข้มแข็ง เพื่อสร้างสรรค์ท้องถิ่นที่น่าอยู่และยั่งยืน เน้นการวิจัยเพื่อสร้างองค์ความรู้เรื่องการจัดการเมืองให้เกิดการสร้างสรรค์วิถีชีวิตสาธารณะ

            2.โครงการเสริมสร้างขบวนการเคลื่อนไหวภาคประชาสังคมในประเด็นสุขภาวะ มุ่งทำให้เกิดสำนึกสาธารณะเกิดเป็นนิสัยแก่คนในสังคม โดยเน้นประเด็นที่เกี่ยวข้องกับสุขภาวะ

            3.โครงการพัฒนาเครือข่ายเมืองน่าอยู่และศักยภาพของคนทำงาน  โดยในกระบวนการทำงานมุ่งจัดทำหลักสูตรการอบรมพื้นฐานแก่คณะทำงานที่เกี่ยวข้องในพื้นที่ดำเนินโครงการ และสร้างหลักสูตรเฉพาะกิจตามคำเรียกร้องของพื้นที่และกลุ่มเป้าหมาย

            4.โครงการประเมินผลและสังเคราะห์ความรู้ “ประชาสังคมจังหวัดกับสุขสาธารณะท้องถิ่น” เป็นการติดตามกระบวนการทำงานของโครงการที่ 1-3 ทุกขั้นตอนเพื่อประเมินผลและสังเคราะห์องค์ความรู้ ทั้งเชิงเนื้อหาและกระบวนการ และสะท้อนกลับเพื่อการปรับเปลี่ยน แก้ไข และทำงานได้ทันสถานการณ์

ผลลัพธ์ที่จะเกิดใน 3 ปี (2546-259)

            · เกิดสมัชชาสุขภาพระดับจังหวัด 35 จังหวัด

            · เกิดหน่วยจัดการความรู้ภาคประชาสังคมอย่างน้อย 10 จังหวัด

            · เกิดชุดความรู้การจัดการท้องถิ่นที่น่าอยู่และยั่งยืน

            · เกิดชุดความรู้การขับเคลื่อนกลไกภาคประชาสังคม ในประเด็นสุขภาพ

            · เกิดชุดคู่มือการฝึกอบรม

            · เกิดชุมชนต้นแบบการจัดการเพื่อการมีชีวิตสาธารณะที่เข้มแข็ง

            · เกิดบุคลากรที่มีความสามารถในการขยายงานอย่างน้อย 300 คน

องค์กรดำเนินการหลัก

สถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา

ภาคี

สถาบันพัฒนาการสาธารณสุขอาเซียน ม.มหิดล, สถาบันการเรียนรู้และพัฒนาประชาสังคม, วิทยาลัยการจัดการสังคม, สถาบันจิตวิญญาณยกระดับ, สถาบันพัฒนาสี่แยกอินโดจีน,สถาบันสลาตัน, สถาบันปฏิปัน