เสรีภาพกับความเป็นเจ้าของสื่อ

หากสิทธิเสรีภาพของสื่อคือหลักประกันของสังคมประชาธิปไตยภาวะสูญญากาศที่เกิดขึ้นกว่า8ปี ในการปฏิรูปสื่อของไทย อาจนับเป็นช่วงเวลาของความสูญเสียทั้งในเรื่องประโยชน์ที่สังคมไทยควรได้รับจากทรัพยากรคลื่นที่ถูกจัดวางให้เป็นของสาธารณะภายหลังรัฐธรรมนูญ 2540  รวมถึงการเข้ามาหยิบใช้ทรัพยากรดังกล่าวของภาคประชาชน

            ภาวะที่ค้างคาของกระบวนการสรรหาบุคคลที่จะเข้ามาบริหารจัดการคลื่น  โดยเฉพาะคณะกรรมการกิจการวิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์แห่งชาติ(กสช) และพรบ.ประกอบกิจการในเรื่องดังกล่าวก็ยังไม่แล้วเสร็จ  ซึ่งที่ผ่านมามีทั้งความไม่โปร่งใสในกระบวนการสรรหาและความยืดเยื้อในการจัดทำร่างพรบ.แต่สิ่งที่ข้อเขียนนี้จะชี้ชวนพิเคราะห์คือข้อสังเกตว่าภายใต้ภาวะการณ์ที่ค้างคานี้ก่อให้เกิดสิ่งใดบ้าง

         ประการแรกสถานการณ์ในเรื่องสิทธิเสรีภาพของสื่อมวลชน  ซึ่งมีการจัดทำรายงานสรุปประสบการณ์โดยองค์กรวิชาชีพด้านสื่อมวลชนเอง    โดยมีเนื้อหาว่าในยุครัฐบาลปัจจุบันที่เป็นตัว

แทนกลุ่มทุนขนาดใหญ่  สื่อมวลชนถูกแทรกแซงแบบทับซ้อนและเบ็ดเสร็จ  อาทิการใช้กลไกรัฐในการตรวจสอบสื่อทั้งด้านข้อมูลข่าวสารและการทำธุรกรรมการเงิน  อีกทั้งยังมีการควบคุมด้วยกลไกทางธุรกิจและการโฆษณา  จนชี้ให้เห็นชัดเจนว่าทุนในร่างรัฐกลายเป็นผู้กำหนดวาระทางสังคมซึ่งจะกล่าวในประเด็นต่อไป

เช่นหากหนังสือพิมพ์ฉบับใดพยายามจะใช้สิทธิเสรีภาพนำเสนอข่าวสารในลักษณะวิพากษ์วิจารณ์หรือที่เรียกว่า “ทำลายบรรยากาศการลงทุน”  รายได้หลักที่มาจากการอุปถัมป์ทั้งจากว่านเครือบริษัทยักษ์ใหญ่หรือหน่วยงานรัฐวิสาหกิจจะลดน้อยถอยลง  ซึ่งผู้ประกอบการธุรกิจสื่อคงไม่ยินดีเป็นแน่  เพราะที่สื่อสิ่งพิมพ์ประเภทนี้ยืนอยู่ได้ก็เนื่องจากค่าโฆษณา

การแทรกแซงสื่อที่เห็นได้ชัดเจนอีกด้าน  คือการเข้าซื้อหุ้นกิจการหนังสือพิมพ์ฉบับหนึ่งโดยเครือข่ายรัฐมนตรีบางท่านและถือหุ้นอยู่เป็นอันดับสาม  ซึ่งแน่นอนว่ามีผลกระทบกับการตัดสินใจในระดับนโยบายของสำนักสื่อแห่งนี้  นอกจากนี้ยังหยั่งรากถึงการแทรกแซงฝ่ายบริหารใช้อำนาจควบคุมกองบรรณาธิการ เช่นกรณีการปลดบรรณาธิการข่าวบางกอกโพสต์  หรือการทำให้ข้อเขียนของคุณประสงค์  สุ่นสิริ คอลัมนิสต์ขาประจำหายไปจากหนังสือพิมพ์แนวหน้า และเลยเถิดไปถึงการกดดันพันธมิตรหรือผู้อุปถัมภ์หนังสือพิมพ์ที่เน้นการวิพากษ์วิจารณ์อย่างไทยโพสต์  ให้ต้องวิ่งหาโรงพิมพ์ก่อนการเลือกตั้งที่จะมาถึง

ส่วนสถานการณ์สื่อในระดับท้องถิ่นก็ไม่ต่างกันมากนัก  เพราะมีการแทรกแซงโดยกลุ่มอิทธิพลทางการเมืองและธุรกิจท้องถิ่น ด้วยวิธีการเดียวกันกับการครอบงำสื่อในระดับประเทศ  นอกจากนี้รายงานฉบับดังกล่าวยังระบุถึงความไร้ประสิทธิภาพของพรบ.ข้อมูลข่าวสารที่ทำให้สื่อมวลชนไม่ได้รับความคุ้มครอง  เข้าถึงข้อมูลข่าวสารได้ยากลำบากเนื่องจากทิศทางของข้อมูลยังรวมศูนย์อยู่ที่ภาครัฐ

ประการสุดท้าย เมื่อรัฐและทุนกุมสื่อได้จึงเป็นผู้กำหนดวาระทางสังคม  ซึ่งก่อให้เกิดข่าวสารบางอย่างที่มาจากรัฐและทุนโดยตรง  เช่นกรณีไข้หวัดนกในช่วงแรกเมื่อเริ่มเกิดการแพร่เชื้อของไข้หวัดนก รัฐบาลก็แก้ไขปัญหาด้วยการจัดมหกรรมกินไก่เพื่อแสดงว่าไก่กินได้และปลอดภัย  ทั้งที่ประเด็นหลักคือความปลอดภัยของกลุ่มบุคคลที่มีความเสี่ยงกับการติดเชื้อ เช่นเด็กที่ยังมีร่างกายอ่อนแอ หรือผู้เกี่ยวข้องเช่นพ่อค้าแม่ค้า  แต่การกระทำดังกล่าวของรัฐกลับเป็นประโยชน์โดยตรงต่อเสถียรภาพของธุรกิจการส่งออกไก่ ที่มีรายได้ปีละ 4,000-5,000 ล้านบาทซึ่งเป็นของบริษัทเอกชนไม่ถึง 10 ราย

หรือกรณีของการทำข้อตกลงเขตการค้าเสรี(FTA)ระหว่างไทยกับจีน ที่ดูเสมือนไทยเองได้รับประโยชน์ร่วม  แต่เท็จจริงแล้วผลกระทบที่กำลังเกิดขึ้นกับเกษตรกรรายย่อยในประเทศไทยหลายแสนราย  คือไม่สามารถแข่งขันในด้านราคากับสินค้าที่มาจากจีนได้  เนื่องจากสินค้าจำพวก เครื่องเทศและผลไม้ของจีนมีต้นทุนที่ต่ำกว่า  และสิ่งที่ตามมาคือการระเบิดเกาะแก่งในลุ่มน้ำโขงเพื่อให้เรือบรรทุกขนาดใหญ่ของจีนล่องมาตามน้ำได้  ซึ่งผลกระทบเหล่านี้กลับไม่เป็นวาระทางสังคมผ่านสื่อมวลชนเพื่อให้ทุกฝ่ายรับรู้และเข้ามาร่วมแก้ไข

หากถามว่าจากการลิดรอนสิทธิเสรีภาพของสื่อ และการเข้าแทรกแซงควบคุมธุรกิจสื่อของรัฐและทุน  วาระของสังคมที่มาจากประชาชนอยู่ตรงส่วนใดของประชาธิปไตย  คงต้องตอบด้วยข้อสรุปของ นายแพทย์นิรันดร์ พิทักษ์วัชระ สว.อุบลราชธานีว่า “ขณะนี้สิทธิเสรีภาพที่เป็นวาระของประชาชนถูกครอบงำและยึดกุมโดยระบบความเป็นเจ้าของของเผด็จการในธุรกิจสื่อสารการตลาด  วาระของประชาชนจะไม่เกิดและจะถูกทำลายกระทั่งระบบคุณธรรม ศีลธรรมของสังคมไทยเอง”

สุเทพ  วิไลเลิศ

* อ้างอิงข้อมูลจากเวที “การสื่อสารวาระประชาชน : ทางเลือกทางรอด” การประชุมจากสลาตันสู่ดาวเหนือ

1 ต.ค. 2547  ณ โรงแรมรีเจนท์ชะอำ เพชรบุรี