การเก็บข้อมูลความเสียหายทางการเกษตรและมุมมองในการจัดตั้งกองทุน บ้านดอนไชย

การเก็บข้อมูลความเสียหายทางการเกษตรและมุมมองในการจัดตั้งกองทุน ภายใต้โครงการ “เตรียมความพร้อมป้องกันภัยพิบัติโดยชุมชน”  บ้านดอนไชย หมู่7 ตำบลกลางเวียง อำเภอเวียงสา จังหวัดน่าน  ระหว่างวันที่ 25 – 27 กุมภาพันธ์ 2562 

ได้เข้าพื้นที่บ้านดอนไชย ตำบลกลางเวียง อำเภอเวียงสา เพื่อทำการเก็บข้อมูลความเสียหายทางการเกษตรและมุมมองในการจัดตั้งกองทุนเพื่อเตรียมความพร้อมป้องกันภัยพิบัติโดยชุมชนในเบื้องต้น

การสัมภาษณ์กลุ่มเกษตรกรของบ้านดอนไชยที่พื้นที่ได้รับผลกระทบจากอุทกภัยจำนวน 50 คน ในการทำงานสามารถทำการสัมภาษณ์ได้จำนวน 25 คน  มีประเด็นสำคัญ ดังต่อไปนี้ 

1. ตารางแสดงพื้นที่การเกษตร ต้นทุนการผลิต และมูลค่าความเสียหาย

การทำการเกษตรของชาวบ้านดอนไชยนั้น ในพื้นที่หนึ่งแปลงชาวบ้านใช้เพาะปลูกพืชหลายชนิดตลอดฤดูกาล ได้แก่

พืชกลุ่มที่ 1 ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ , ข้าวนาปี จะอยู่ในระยะปลูกและเก็บผลผลิตได้ในช่วงฤดูฝนจนถึงช่วงเกิดน้ำท่วมซึ่งโดยส่วนใหญ่เกิดขึ้นในเดือน กรกฎาคม – สิงหาคม

พืชกลุ่มที่ 2 ปลูกในช่วงฤดูแล้ง ได้แก่ ยาสูบ , ถั่วลิสง , ข้าวนาปรัง  ช่วงเดือนพฤศจิกายน – มีนาคม

พืชกลุ่มที่ 3 เป็นพืชที่ปลูกตลอดฤดูกาล ได้แก่ ผักสวนครัว และไม้ยืนต้น คือ ต้นสักและลำไย ซึ่งลำไยจะมีผลผลิตช่วงน้ำท่วมเช่นเดียวกันกับข้าวโพดเลี้ยงสัตว์

ถึงแม้ภัยพิบัติด้านอุทกภัยจะมีผลกระทบต่อพืชผลทางการเกษตรของชาวบ้านเพียงช่วงเวลาหนึ่งของการเพาะปลูก แต่ผลกระทบนี้ทำให้ผลผลิตได้รับความเสียหายทั้งหมดของพื้นที่ ทำให้ชาวบ้านสูญเสียรายได้ในช่วงเวลานั้น ๆ แทนที่จะกลายเป็นรายได้หมุนเวียนของเกษตรกรระดับครัวเรือน          

หมายเหตุ มูลค่าความเสียหาย 

1) ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ ผลิตได้ 500 กิโลกรัม/ไร่ (โดยประมาณ)  ราคา 6.4 บาท/กิโลกรัม

2) ลำไย ผลิตได้ 1,000 กิโลกรัม/ไร่ (โดยประมาณ)  ราคา 8 บาท/กิโลกรัม

3) ข้าวนาปี ผลิตได้ 40 กระสอบปุ๋ย/ไร่ (โดยประมาณ) 30 กิโลกรัม/กระสอบ  ราคา 11 บาท/กิโลกรัม

4) ข้าวโพดปลูกสำหรับเลี้ยงวัว (ส่วนตัว) ยังไม่ทราบหน่วยวัดมูลค่า และยังไม่คำนวณรวมกับมูลค่าของพืชอื่น

จากการสัมภาษณ์ข้อมูลเบื้องต้นด้านต้นทุนการผลิตทางการเกษตรและความเสียหาย พบว่า ผลผลิตทางการเกษตรที่เสียหายในช่วงเกิดอุทกภัยมากที่สุด คือ ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ โดยมีมูลค่าความเสียหายเฉลี่ย  3,200 บาท/ไร่

ซึ่งอยู่ในช่วงฝักอ่อนยังไม่สามารถเก็บเกี่ยวได้  อีกทั้งพื้นที่เพาะปลูกเป็นพื้นที่ต่ำติดแม่น้ำน่าน และน้ำที่หลากและท่วมสูง เมื่อน้ำลดจึงทำให้ข้าวโพดเน่าตาย  รองลงมาคือ ลำไยเกิดความเสียหายของผลลำไย โดยมีมูลค่าความเสียหายเฉลี่ย 8,000 บาท/ไร่  แม้ต้นลำไยจะทนต่อน้ำหากแต่หลังน้ำลดก็ไม่ใช่ฤดูกาลออกผลของลำไยแล้ว เกษตรกรจะต้องรอเก็บผลผลิตในฤดูกาลถัดไป

และข้าวนาปีชาวบ้านดอนไชยมักปลูกเพื่อบริโภคในครัวเรือน  ได้รับความเสียหายเช่นเดียวกับพืชอื่น ๆ ถ้าหากต้องซื้อข้าวบริโภคจะมีมูลค่าความเสียหายเฉลี่ย 13,200 บาท/ไร่  ซึ่งมีผลกระทบต่อวิถีชีวิต จะต้องสูญเสียค่าใช้จ่ายในครัวเรือนเพิ่มขึ้น ตลอดจนกระทบต่อทุนหมุนเวียนในการเพาะปลูกฤดูกาลถัดไป 

• แหล่งทุนของเกษตรกรบ้านดอนไชย

ต้นทุน ถือเป็นสิ่งสำคัญในการทำการเกษตรทุกระดับ สำหรับเกษตรกรบ้านดอนไชยก็มีแหล่งทุนเพื่อใช้ในการหมุนเวียนในระบบการเกษตร แหล่งทุนที่สำคัญ ได้แก่ 1) เงินออมส่วนตัว 2) กองทุนเงินล้าน  3)กองทุนสัจจะ 4)สินเชื่อกู้ยืมเพื่อการเกษตร ธนาคารเพื่อการเกษตร (ธกส.)  5)การกู้ยืมภายใต้โครงการแก้ไขปัญหาความยากจน (กข.คจ.)

จากการสัมภาษณ์ พบว่า โดยส่วนใหญ่มีการพึ่งพาจากกองทุนโครงการต่าง ๆ และเงินออมส่วนตัวควบคู่กัน และใช้ทุนจากเงินออมส่วนตัวเพียงอย่างเดียวเป็นส่วนน้อย

• อาชีพเสริม

นอกจากการทำการเกษตรแล้วชาวบ้านดอนไชยมีการทำอาชีพเสริมอื่น ๆ เช่น 1) รับจ้างทั่วไป 2) ทอผ้า 3) ธุรกิจส่วนตัว  4) เลี้ยงวัว 5) ช่างไม้รับเหมา  เป็นต้น 

• การปรับตัวและฟื้นฟูด้านการการเกษตร

โดยส่วนใหญ่ชาวบ้านยังไม่มีการปรับตัวต่อการทำเกษตรกรรมในช่วงเกิดอุทกภัยมากนัก เพราะเห็นว่าเป็นช่วงฤดูกาลที่เหมาะแก่การเพาะปลูกและเป็นสิ่งที่คนรุ่นเก่าเคยทำ จะมีบางรายที่เคยปรับเปลี่ยนทดลองปลูกพริกและฝักทองของโครงการเจียไต๋ ซึ่งเป็นระบบเกษตรพันธะ

แต่ก็ต้องล้มเลิกเพราะการใช้ยาฆ่าแมลงและรายได้ไม่ต่างจากพืชเดิมที่เคยปลูก ส่วนด้านการปรับตัวของการเกษตรที่เกี่ยวโยงกับอุทกภัย เช่น กรณีพายเรือไปเก็บลำไยในช่วงน้ำหลาก  หรือ การเพาะต้นกล้าในถุงและใช้ถังผูกติดกับแคร่ให้ลอยน้ำ เพื่อเตรียมพร้อมขนย้ายต้นกล้าป้องกันความเสียหาย เป็นต้น เหล่านี้เป็นสิ่งที่ชาวบ้านปฏิบัติและคุ้นเคยจนเกิดความเชี่ยวชาญ

ด้านการฟื้นฟูทางการเกษตร จากการบอกเล่าของชาวบ้าน พบว่า การฟื้นฟูพืชที่เสียหายช่วงเกิดอุทกภัยทำได้ยาก ยกตัวอย่าง ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ เมื่อน้ำลดปริมาณลงข้าวโพดจะเกิดการเน่าเสียและส่งกลิ่นเหม็น อีกทั้งพื้นที่เป็นดินโคลน ชาวบ้านดอนไชยใช้วิธีการจัดการคือการไถกลบเพื่อรอปลูกพืชฤดูกาลถัดไป  

• การสนับสนุนของหน่วยงานอื่น ๆ

นอกเหนือจากการแจกถุงยังชีพแล้วหน่วยงานต่าง ๆ ของรัฐได้มีการสนับสนุนหรือชดเชยเยียวยาค่าความเสียหายให้เกษตรกรที่ผลผลิตเสียหายจากอุทกภัย  นอกจากนี้ ทางเกษตรอำเภอได้มีการสนับสนุน

ต้นกล้าเพื่อเป็นต้นทุนในการเพาะปลูก  โดยระยะเวลาการจัดสรรค่าชดเชยและต้นกล้าจะขึ้นกับระเบียบของรัฐ ซึ่งอาจไม่สอดคล้องกับช่วงเวลาที่ชาวบ้านต้องการปลูกพืช หรือการปรับปรุงดูแลพื้นที่สาธารณะในชุมชนที่ได้รับผลกระทบจากอุทกภัย 

• มุมมองที่มีต่อการจัดตั้งกองทุนเพื่อเตรียมความพร้อมป้องกันภัยพิบัติโดยชุมชนบ้านดอนไชย

จากการสัมภาษณ์ชาวบ้านในเรื่องกองทุนฟื้นฟูในการช่วยเหลือหลังน้ำท่วม ชาวบ้านส่วนที่

“เห็นด้วย”ในการจัดตั้งกองทุน สามารถสรุปได้ดังนี้

• เป็นแหล่งทุนกู้ยืมอีกแหล่งหนึ่งที่เกิดขึ้นภายในชุมชน รู้สึกมีความยืดหยุ่นกว่าระบบกู้ของโครงการที่เคยกู้ในหมู่บ้านเป็นเงินหมุนเวียนให้กับเกษตรกรและคนในชุมชนได้  โดยเฉพาะเกษตรกรที่ประสบภาวะขาดแคลนมาก
  • ช่วยหนุนเสริมการชดเชยของรัฐที่ต้องจัดสรรให้หลายพื้นที่ และเกิดข้อจำกัดเรื่องระยะเวลาสามารถที่จะช่วยเกษตรกรในการให้ยืมเงินซื้อเมล็ดพันธุ์ ปุ๋ย ต่างๆ ในระหว่างที่รอเงินจากภาครัฐ
  • ได้ช่วยเหลือเกื้อกูลและคิดแก้ปัญหาเรื่องความปลอดภัยร่วมกัน เช่น 1.เงินในกองทุนนั้นสามารถที่จะนำไปช่วยกับผู้พิการ ติดเตียงที่ไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้ (เป็นการช่วยในการซื้อสิ่งของลงไปเยี่ยมในตอนน้ำท่วม/หลังน้ำท่วม)  2.การฟื้นฟูที่สาธารณะในหมู่บ้าน (เดิมทางหมู่บ้านจะมีการขอความช่วยเหลือในเรื่องรถกับทางเทศบาลจะทางหมู่บ้านจะต้องมีการออกค่าน้ำมันรถร่วมกัน)เป็นต้น และสามารถเป็นทุนฉุกเฉินให้สมาชิกในชุมชนให้สามารถแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าได้ เช่น บ้านพัง หรือขาดแคลนช่วงเกิดภัยพิบัติ 
  • ตนเองสามารถเป็นส่วนหนึ่งที่ขับเคลื่อนกองทุนให้หมุนเวียนไปได้ กล่าวคือ การสมทบทุนหลังคาเรือนละ 100 บาท สามารถช่วยรักษาระบบของกองทุนเพื่อที่กองทุนจะได้นำไปช่วยผู้อื่นต่อไปซึ่งเงินจำนวนนี้เหมาะสม ไม่มากและไม่น้อยเกินไป
  • ยังไม่ทราบว่าเกี่ยวกับการช่วยแก้ปัญหาอุทกภัย แต่สนใจเรื่องกองทุนที่ให้กู้ยืมได้ทั้งเมื่อยามประสบภัยพิบัติและทุนด้านการเกษตร ถ้าหากเกิดขึ้นจริง 
  • สนใจ และรอฟังการประชาคมเรื่องระเบียบของการจัดตั้งกองทุน โดยปัจจุบันยังไม่มีระเบียบออกมา
  • ขึ้นอยู่กับคนในชุมชน ถ้าส่วนใหญ่เห็นสมควรก็พร้อมที่จะเข้าร่วมและปฏิบัติตาม

ในส่วนที่“ไม่เห็นด้วย”เพราะว่าในหมู่บ้านเองนั้นก็มีเงินกองทุนต่างๆ อยู่แล้วที่ชาวบ้านสามารถที่จะกู้ยืมมาทำการเกษตรได้ เช่น กองทุนเงินล้าน , กองทุนสัจจะ,โครงการแก้ไขปัญหาความยากจน (กข.คจ.)  ซึ่งเงินเหล่านี้มีดอกเบี้ยที่ไม่แพงมากนัก (ชาวบ้านที่ไม่เห็นด้วย คือ ไม่เข้าร่วมการประชุม และไม่ทราบว่าจะมีกองทุนนี้เกิดขึ้น)

ลิงก์แสดงแผนผังในโปรแกรม google my maps

https://drive.google.com/open?id=1-qhJTPd1NnORN6CDUVLdC_beyL2MQCFv&usp=sharing

แนวทางการสัมภาษณ์ ข้อมูลความเสียหายทางการเกษตรและมุมมองในการจัดตั้งกองทุน ภายใต้โครงการ
 “เตรียมความพร้อมป้องกันภัยพิบัติโดยชุมชน”  บ้านดอนไชย

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

1. จำนวนไร่  มีพื้นที่การเกษตรในเขตพื้นที่บ้านดอนไชย หมู่7 ทั้งหมดกี่ไร่
2. ประเภท / ชนิด พืช และช่วงเวลาที่ปลูก
3. ต้นทุนการผลิตและมูลค่าความเสียหาย
4. แหล่งทุนที่มีอยู่
5. อาชีพอื่น ๆ 
6. การปรับตัว
7. การฟื้นฟู
8. การสนับสนุนจากหน่วยงานต่าง ๆ 
9. มุมมองที่มีต่อการจัดตั้งกองทุนเพื่อเตรียมความพร้อมป้องกันภัยพิบัติโดยชุมชน  มีความคิดเห็นอย่างไร ?

กลุ่มเป้าหมายในการเก็บข้อมูล 

ชาวบ้านที่ทำการเกษตรภายในเขตพื้นที่บ้านดอนไชย หมู่ 7 โดยมีเป้าที่ตั้งไว้ จำนวน 50 คน ในการทำงานสามารถทำการสัมภาษณ์ได้จำนวน 25 คน