1. บริบทชุมชน
ภูมิประเทศโดยทั่วไปของบ้านดอนตัน หมู่ 12 ตำบลศรีภูมิ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน เป็นพื้นที่ลุ่ม
ลักษณะคล้ายแอ่งกระทะ มีแหล่งน้ำสำคัญ ได้แก่ แม่น้ำน่าน และหนองหลวงเมื่อถึงช่วงฤดูน้ำหลากจึงกลายเป็นพื้นที่รองรับน้ำอาชีพหลักคืออาชีพเกษตรกร ซึ่งนิยมปลูกพืชไร่และพืชสวน เช่น ไร่ข้าวโพด นาข้าว เป็นต้น มีพื้นที่การเกษตรทั้งหมด 1,000 ไร่ ผู้คนในชุมชนนับถือศาสนาพุทธ
2.อาณาเขต
ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านม่วง ตำบลศรีภูมิ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน
ทิศใต้ ติดต่อกับ บ้านดอนตัน หมู่ 4 ตำบลศรีภูมิ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน
ทิศตะวันออก ติดต่อกับ บ้านห้วยเดื่อ ตำบลศรีภูมิ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน
ทิศตะวันตก ติดต่อกับ บ้านดอนมูล ตำบลศรีภูมิ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน
3.จำนวนประชากรและครัวเรือน
จำนวนครัวเรือน 137 หลังคาเรือน จำนวนประชากร 364 คน
- สถานที่สำคัญ
1) วัดบ้านดอนตัน
2) หอเตือนภัย ตั้งอยู่ในวัดบ้านดอนตัน
3) โรงเรียนบ้านดอนตัน
4) โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านดอนตัน
5) องค์การบริหารส่วนตำบลศรีภูมิ
5. ผังวาดชุมชนแสดงพื้นที่น้ำท่วม/ดินโคลนถล่ม
6.เส้นทางน้ำ
บ้านดอนตัน หมู่ที่ 12 มีแหล่งน้ำสำคัญ ได้แก่ แม่น้ำน่าน และหนองหลวง ทิศทางการไหลของน้ำจะไหลตามแม่น้ำน่านที่อยู่ทางตะวันตกของชุมชน ในช่วงฤดูฝน ปริมาณน้ำในแม่น้ำน่านสูง ส่วนหนึ่งจะไหลลงหนองหลวง และส่วนหนึ่งระบายไปตามลำน้ำน่าน
7. พื้นที่เสี่ยง
สาเหตุหลักของการเกิดอุทกภัยบ้านดอนตัน หมู่ 12 เกิดจากการพังทลายของตลิ่งฝั่งแม่น้ำน่านด้านทิศเหนือชุมชน ในช่วงฤดูฝน เดือนกรกฎาคม – สิงหาคม แม่น้ำน่านเพิ่มปริมาณสูงทำให้น้ำทะลักและไหลบ่าเข้าท่วมพื้นที่การเกษตรและชุมชน และไหลลงที่หนองหลวง จากการบอกเล่าของชาวบ้าน เล่าว่าการทิศทางการไหลในช่วงอุทกภัยเป็นการไหลตามร่องน้ำน่านเดิม
8. ผลกระทบ
ตลิ่งแม่น้ำน่านพังทลายซ้ำซาก เนื่องจากมีการนำหินมาวางป้องกันน้ำที่ไม่ถาวร อีกทั้งส่งผลกระทบต่อพื้นที่ทำการเกษตรทั้งหมดจำนวน 1,000 ไร่ เป็นช่วงเกษตรกรปลูกข้าว ผลผลิตเสียหาย มีดินโคลน ซังข้าวโพดแห้ง และท่อนซุงต่างๆ ไหลทับถมต้นข้าว ท่วม 3 วัน ปี 2549 ท่วมนาน 4-5 วัน ปี 2560-2561 ท่วม 3-4 วัน ระดับน้ำ 2 เมตร เท่ากันทั้ง3ปี ท่วมที่อยู่อาศัยทั้งหมด 137 หลังคาเรือน รวมถึงวัด โรงเรียน ตลาดในชุมชน และถนนสัญจร ระดับน้ำ 3 เมตร ท่วม 3-5 วัน
9. การจัดการภัย
ก่อนเกิดภัย เมื่อเกิดเหตุอุทกภัยชาวบ้านได้มีการปรับตัวและเตรียมพร้อมรับมือในเบื้องต้น โดยการประกาศเสียงตามสายแจ้งการเฝ้าระวังจากผู้ใหญ่บ้าน ซึ่งมีแหล่งข้อมูลจากอำเภอทุ่งช้างและอำเภอเชียงกลาง มีการแจ้งขนย้ายสิ่งของขึ้นที่สูง ถ้าสถานการณ์เริ่มรุนแรงจะอพยพกลุ่มเปราะบางก่อนเป็นอันดับแรกไปยังจุดปลอดภัย ได้แก่ โรงเรียน และบางส่วนอพยพไปบ้านญาติพี่น้องใกล้เคียง (ที่ผ่านมายังไม่ถึงขั้นอพยพ) ชาวบ้านจะมีเรือไว้ประจำบ้านของตัวเอง
ระหว่างเกิดภัย องค์การบริหารส่วนตำบลศรีภูมิ ก็เป็นอีกจุดหนึ่งในการช่วยเหลือดูแล โดยตั้งเป็นศูนย์บัญชาการ เตรียมพร้อมเรือไว้สำหรับอพยพและขนส่งอาหารให้ชาวบ้านที่ประสบภัยซึ่งก็มีข้อจำกัดสำหรับบ้านที่อยู่ในซอยแคบอาจได้รับไม่ทั่วถึง การจัดการของชาวบ้าน เมื่อน้ำเริ่มเข้าพื้นที่อยู่อาศัยจะช่วยเหลือตัวเอง นำผู้ป่วย ผู้สูงอายุ สิ่งของ ย้ายไปที่หมู่บ้านห้วยเดื่อ บ้านขอน และบ้านนาอุดม ตำบลศรีภูมิ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นบ้านญาติพี่น้อง จะคอยเตรียมการช่วยเหลือด้านที่นอน ที่จอดรถ และอาหาร
หลังเกิดภัย ด้านโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล จะเข้ามาดูแลเรื่องสุขอนามัยหลังน้ำลด ยารักษาโรคของผู้ป่วย และโรคที่มากับน้ำ ภาครัฐจะแจ้งให้ชาวบ้านสำรวจความเสียหายเบื้องต้นรายครัวเรือนเพื่อแจ้งผู้ใหญ่ แล้วส่งรายงานให้อำเภอดำเนินการจ่ายเงินชดเชยรวมทั้งข้าวกล่อง น้ำดื่ม และถุงยังชีพ การจัดการภัยหลังน้ำลดของชาวบ้านจะทำความสะอาดบ้าน เก็บของ ซึ่งเป็นวิถีที่ชาวบ้านจัดการตัวเองเป็นประจำ
10.ข้อเสนอแนะ
- ควรทำตลิ่งป้องกันน้ำจากแม่น้ำน่านให้แข็งแรงถาวร จะสามารถลดความเสี่ยงน้ำท่วมได้มาก
- แก้ไขระบบหอเตือนภัย ซึ่งส่งสัญญาณมาจากส่วนกลาง เมื่อเกิดอุทกภัยหอเตือนไม่ทำงาน ทำให้ศักยภาพในการจัดการภัยของชุมชนลดลง
11. พิกัดพื้นที่
จุดที่ 1 บริเวณตลิ่งแม่น้ำน่านหินที่ทำตลิ่งไม่แข็งแรงถาวร ฤดูฝนน้ำไหลบ่ากัดเซาะตลิ่งพัง ไม่สามารถช่วยป้องกันน้ำจากแม่น้ำน่านได้
จุดที่ 2 วัดบ้านดอนตัน มีหอเตือนภัยแต่ใช้งานไม่ได้
จุดที่ 3 โรงเรียน ชาวบ้านตั้งเป็นจุดปลอดภัยเพราะมีอาคารสูงและอยู่ใกล้ชุมชน แต่ก็ยังเป็นพื้นที่น้ำท่วมสูง
12. ข้อมูลผู้ร่วมสำรวจ
1) คุณเศวต นันท์ชัย ผู้ใหญ่บ้าน 093-2822466
2) คุณโชค เดชไกร ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน 0635786841
เรียบเรียงข้อมูลโดย อาภาพร หินคล้าย 09-5304-9453
*เอกสารส่วนหนึ่งของการประชุมปฏิบัติการ “การพัฒนาแนวทาง/แผนการลดทอนความเสี่ยงภัยพิบัติ ระดับพื้นที่อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน” โครงการสนับสนุนชุมชนท้องถิ่นเตรียมความพร้อมรับมือและลดความเสี่ยงภัยพิบัติ วันที่ 28-31 พฤษภาคม 2562
