ตามที่ได้เสนอแนะว่ารัฐบาลควรออกนโยบายจัดตั้ง“โครงการกองทุนเพื่อการฟื้นฟูสังคมและเศรษฐกิจฐานรากจากวิกฤติ COVID-19” โดยมุ่งขับเคลื่อนการมีส่วนร่วมจากพลังทางสังคมและชุมชนท้องถิ่นทั่วประเทศ จัดระบบดูแลผู้รับผลกระทบทางสังคมจากวิกฤติโควิดในครั้งนี้
ในการบริหารจัดการโครงการ ไม่ควรอย่างยิ่งที่จะดำเนินการไปตามระบบราชการปกติ เพราะระเบียบ ข้อบังคมและวัฒนธรรมองค์การราชการจะเป็นอุปสรรคสำคัญต่อการทำงานสนับสนุนองค์กรชุมชนในภาวะวิกฤติ จึงควรต้องออกแบบการบริหารจัดการโดยศึกษาจากรูปแบบการทำงานของโครงการ SIF ในยุควิกฤติต้มยำกุ้ง
Table of Contents
โครงสร้างการบริหารงาน
กำหนดให้กลไกตัดสินใจสูงสุด คือ คณะรัฐมนตรี ส่วนกลไกที่กำกับดูแลโดยตรง อาจจัดให้มีคณะกรรมการนโยบายสังคมแห่งชาติ ที่มีนายกรัฐมนตรีหรือรองนายกรัฐมนตรีที่ได้รับมอบหมายเป็นประธาน มีกรรมการผู้ทรงคุณวุฒิในสัดส่วนที่มากกว่ากรรมการจากภาครัฐ (อาทิ สัดส่วน 80/20) โดยมีสภาพัฒน์เป็นฝ่ายเลขานุการ
กลไกดำเนินการในระดับส่วนกลาง คือ สำนักงานโครงการฯ โดยให้เป็นกลไกปฏิบัติการแบบเฉพาะกิจของสำนักงานบูรณาการลดความเหลื่อมล้ำและแก้ปัญหาความยากจน อันเป็นหน่วยงานของสภาพัฒน์ที่จัดตั้งตามระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรี (2563)
ส่วนกลไกดำเนินการในระดับจังหวัด จัดให้มีศูนย์ประสานงานโครงการ SIF จังหวัด โดยอยู่ภายใต้การดูแลของผู้ว่าราชการจังหวัดและ ก.บ.จ. มีคณะกรรมการโครงการ SIF จังหวัดเป็นผู้รับผิดชอบดำเนินการ ซึ่งประกอบด้วยผู้ทรงคุณวุฒิภาคประชาสังคม ชุมชนท้องถิ่นและภาคเอกชน รวมทั้งฐานะประธานกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับอำเภอ (พชอ.)หรือนายอำเภอร่วมเป็นกรรมการ และให้ พชอ. เป็นกลไกระดับอนุกรรมการหรือคณะทำงานพื้นที่ในระดับอำเภอ-ตำบลของศูนย์ประสานงาน SIF จังหวัด
สำนักงานโครงการฯ ต้องจัดให้มีอัตรากำลังคนในการปฏิบัติงานอย่างเพียงพอในทุกระดับ โดยมีสถานะเป็นเจ้าหน้าที่โครงการที่ทำงานแบบกึ่งอาสาสมัคร โดยคัดสรรผู้ปฏิบัติงานที่มีประสบการร์การทำงานพัฒนาชุมชนท้องถิ่นและประชาสังคมในพื้นที่เข้ามาเป็นผู้ปฏิบัติงาน
กรอบแผนงานสำหรับกองทุน
ในเบื้องต้น อาจประกอบด้วย 7 แผนงาน (Menu) ดังนี้
1) สร้างความมั่นคงด้านข้าวปลาอาหารในระดับชุมชนท้องถิ่น
ความมั่นคงด้านอาหารเป็นความสำคัญสูงสุดในภาวะสงครามยืดเยื้อ โชคดีที่ประเทศไทยอยู่ในเขตทรอปิคอล มีความอุดมสมบูรณ์ของพืชพันธุ์ธัญญาหารและจุลินทรีย์ที่อยู่ในธรรมชาติ สามารถรองรับการกลับมาของแรงงานในเมืองได้ไม่ยาก ถ้ามีระบบการจัดการที่ดี
แผนงานนี้มุ่งสนับสนุนกระบวนการของชุมชนท้องถิ่นทุกหมู่บ้าน-ตำบล ให้มีแผนความมั่นคงด้านข้าวปลาอาหาร ต้องรู้ว่าใน 1-2 ปีข้างหน้า ชุมชนของตนต้องบริโภคข้าวสาร ไข่ไก่ น้ำมันพืช โปรตีนสัตว์ ฯลฯ จำนวนเท่าไร สามารถผลิตเองได้เท่าไร ต้องนำเข้าจากภายนอกเท่าไร จากที่ไหน อย่างไร นำไปสู่การดำเนินงานและบริหารจัดการร่วมกันของคนทั้งชุมชน
2) สร้างความมั่นคงด้านน้ำการเกษตรขนาดเล็ก
น้ำ คือ ชีวิตและความอุดมสมบูรณ์ การแก้ภัยแล้งอย่างยั่งยืนจำเป็นต้องมุ่งไปที่การจัดการแหล่งน้ำขนาดเล็กที่ประชาชนเป็นผู้ดำเนินการเองได้ มีรูปแบบที่หลากหลายไปตามสภาพภูมิประเทศและภูมิปัญญาพื้นถิ่น
แผนงานมุ่งสนับสนุนโครงการจัดการน้ำของชุมชน อาทิ โคกหนองนา ฝายมีชีวิต ธนาคารน้ำใต้ดิน รวมทั้งรูปแบบโอเอซิสชุมชนที่กำลังนิยมกันมากในภาคอีสาน ใช้พลังงานแสงอาทิตย์สูบน้ำตลอดทั้งวันจากบาดาลบ่อตื้น สร้างเป็นระบบน้ำผิวดินแบบโอเอซิส
3) สร้างความมั่นคงด้านสิ่งแวดล้อมและพลังงาน
มุ่งสร้างความสามารถในการพึ่งตนเองด้านพลังงานทางเลือก อาทิ แก็สชุมชนจากถ่านชีวภาพและชีวมวล น้ำมันเชื้อเพลิงชุมชนจากขยะพลาสติค ไฟฟ้าชุมชนจากแหล่งพลังงานผสมผสาน
4) สนับสนุนพลังหนุ่มสาวคืนถิ่น
แรงงานคนหนุ่มสาวที่คืนถิ่น รวมทั้งนักเรียนนักศึกษาและบัณฑิตที่ตกงาน ในคราวนี้จะแตกต่างจากยุควิกฤติปี 2540 เพราะพวกเขาจะมาพร้อมกับทักษะชีวิตและวิธีคิดของยุคดิจิทัล แผนงานนี้มุ่งสนับสนุนกิจการและผู้ประกอบการด้าน Smart Farming, Smart SME-SE, ดิจิทัลชุมชน, ท่องเที่ยวชุมชน ฯลฯ เพื่อวางรากฐานระบบเศรษฐกิจฐานรากในยุคใหม่ ภายใต้ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
5) ส่งเสริมโรงงานอุตสาหกรรมชุมชน
ในสงครามโรคระบาดคราวนี้ทำให้เราได้บทเรียนรู้สำคัญ การผลิตหน้ากากอนามัย เจล
แอลกอฮอล์ล้างมือ รวมทั้งเวชภัณฑ์ป้องกันโรคที่ใช้ในชุมชนและในโรงพยาบาล มีหลายสิ่งอย่างที่เราสามารถผลิตเองได้ ทั้งเพื่อการใช้เองและสร้างเศรษฐกิจชุมชนท้องถิ่น
6) สนับสนุนมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลเป็นศูนย์เรียนรู้
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล 9 แห่ง ที่กระจายอยู่ตามภูมิภาค มีฐานทุนทางบุคลากร ทรัพยากรและพื้นที่ประกอบภารกิจที่สมบูรณ์ ควรได้รับการส่งเสริมสนับสนุนให้เป็นศูนย์เรียนรู้และฝึกอบรมด้านเกษตรแบบพอเพียง Smart Farming ท่องเที่ยวเกษตร-สุขภาพ และพลังงานชุมชน เป็นฐานทางวิชาการ เชื่อมโยงกับเครือข่ายวิทยาลัยอาชีวะ และวิทยาลัยชุมชน สนับสนุนการฟื้นฟูสังคมและเศรษฐกิจฐานรากในเชิงพื้นที่
7) รณรงค์ไทยเที่ยวไทย
การท่องเที่ยวที่มุ่งรองรับชาวต่างชาติเคยทำให้ประเทศไทยมีเศรษฐกิจที่ฟู่ฟ่า บัดนี้การฟื้นตัวคงต้องใช้เวลามากกว่า 2-3 ปี การรณรงค์ไทยเที่ยวไทยจึงมีความสำคัญต่อการสร้างเศรษฐกิจหมุนเวียนและกระจายรายได้ไปสู่ประชาชนทุกภูมิภาคและชุมชนท้องถิ่น ไทยกิน ไทยใช้ ไทยผลิต ทำให้ไทยแข็งแรง เกียรติภูมิของประเทศไทยในสมรภูมิโรคโควิดคราวนี้ จะนำพานักท่องเที่ยวต่างชาติให้หวนกลับมาอีกอย่างแน่นอน เราจะต้อนรับพวกเขาเหล่านั้น ด้วยวิถีความเป็นไทย ที่สมาร์ทกว่าเดิม.
นพ.พลเดช ปิ่นประทีป / 6 ส.ค. 2564
