เพื่อนำไปสู่การออกแบบวางแผนในการจัดทำข้อเสนอเชิงนโยบายในการเอาชนะความยากจนและลดความเหลื่อมล้ำแบบพุ่งเป้าสำหรับรัฐบาล พรรคการเมือง และสาธารณชนต่อไป 

คณะอนุกรรมาธิการติดตาม เสนอแนะและเร่งรัดการแก้ปัญหาความยากจนและลดความเหลื่อมล้ำ วุฒิสภา ได้ประมวลประเด็นที่เป็นปัจจัยความสำเร็จในการแก้ความยากจน ลดความเหลื่อมล้ำ และสร้างชุมชนเข้มแข็ง 

สังเคราะห์มาจากกรณีศึกษา 6 ตำบลเข้มแข็ง หายจนลดเหลื่อมล้ำ, กรณีศึกษานโยบายแก้จนแบบพุ่งเป้าของประเทศจีนและประเทศอินเดีย, กรณีศึกษา 9 โครงการการแก้ปัญหาระดับจุลภาคในประเทศไทย, กรณีศึกษารูปแบบการศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมืองของประเทศสาธารณรัฐเยอรมนีและสาธารณรัฐเกาหลี, และกรณีศึกษาโครงการเครือข่ายโรงเรียนร่วมพัฒนาในประเทศไทย.

พบประเด็นที่เป็นปัจจัยความสำเร็จในการเอาชนะความยากจนและสร้างชุมชนเข้มแข็ง สรุปได้อย่างน้อย 10 ปัจจัย ดังนี้

• อาชีพเกษตรกรรม และสาธารณูปโภคพื้นฐาน   

เกษตรกรรมเป็นอาชีพพื้นฐานที่มีศักยภาพสูงในการแก้ความยากจนสร้างความมั่นคงในปัจจัยสี่ และพัฒนาคุณภาพชีวิต ทั้งในระดับครัวเรือนและชุมชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในพื้นที่ชนบท.  ประเด็นที่ทำกิน ทรัพยากรดิน และแหล่งน้ำการเกษตร เป็นปัจจัยสำคัญต่อเกษตรกร.สาธารณูปโภคพื้นฐานโดยเฉพาะในด้านน้ำสะอาด (ประปา) และการมีพลังงานไฟฟ้าใช้ เป็นปัจจัยสำคัญต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิต เพิ่มผลผลิตทางการเกษตรและมีรายได้ที่ดีขึ้น.

• การศึกษาเป็นเครื่องมือที่มีประสิทธิภาพ   

การศึกษาเป็นเครื่องมือที่มีประสิทธิภาพที่สุดในการแก้ความยากจนและลดความเหลื่อมล้ำในระยะยาว การปฏิรูปกระบวนการเรียนการสอนในระดับโรงเรียนอย่างทั่วถึงจึงจะเป็นหลักประกันในการนำพาครอบครัวยากจนข้ามรุ่นและครอบครัวเสี่ยงจน ให้หลุดพ้น. 

•  การเข้าถึงปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง 

ช่วยทำให้ชุมชนมีการปรับเปลี่ยนวิธีคิด มุมมองและพฤติกรรมในการดำรงชีพและการทำมาหากินของตน มีแรงบันดาลใจ ความหวัง ความสุข. การเปลี่ยนจากทำเกษตรเชิงเดี่ยวมาเป็นการเกษตรวิถีใหม่ สามารถลดรายจ่าย เพิ่มรายได้ แก้ปัญหาหนี้สิน. 

• แหล่งทุนเพื่อการประกอบอาชีพ   

การเข้าถึงแหล่งทุนเพื่อการประกอบอาชีพ ทั้งแหล่งทุนในชุมชน ท้องถิ่น หรือสถาบันการเงิน. การมีอาชีพและรายได้เสริมจากนอกไร่นา(นอกภาคการเกษตร)ช่วยให้พ้นความยากจนได้เร็วขึ้น เช่น ค้าขาย บริการ งานศิลปหัตถกรรม งานช่าง งานฝีมือ ท่องเที่ยว แปรรูป ฯลฯ

• ตลาด เทคโนโลยี และเศรษฐกิจท้องถิ่น  

การเข้าถึงตลาดและเทคโนโลยีเป็นหลักประกันในการซื้อขายแลกเปลี่ยนผลผลิต แรงงานและบริการอื่น  มีโอกาสรับความรู้ ข้อมูลข่าวสารที่จำเป็นต่ออาชีพเกษตรกรและการพัฒนาคุณภาพชีวิต. การมีระบบเศรษฐกิจท้องถิ่นที่ดีและเศรษฐกิจชุมชนที่แข็งแรง จะเอื้อต่ออาชีพ รายได้และเศรษฐกิจระดับครัวเรือน. การมีนโยบายและงบประมาณการพัฒนาพื้นที่ ไม่ว่าจะเป็นโครงการระดับชาติ ภูมิภาคหรือท้องถิ่น ล้วนมีส่วนเอื้อต่อระบบเศรษฐกิจชุมชนท้องถิ่น.

• สันติสุข ความปลอดภัย และความรักสามัคคี  

ความสงบ สันติสุข ความปลอดภัยในชีวิตทรัพย์สิน มีผลต่อคุณภาพชีวิตของประชาชนในชุมชนท้องถิ่นทุกครัวเรือน. ความรักสามัคคี เป็นฐานทุนทางสังคมวัฒนธรรมที่มีคุณค่ายิ่งต่องานพัฒนา. ประชาธิปไตยชุมชนเป็นกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชนในการพัฒนาอย่างยั่งยืน. บรรยากาศการแข่งขันทางการเมืองในระดับท้องถิ่น เป็นปัจจัยตัวแปรต่อความรักสามัคคีและความแตกแยกในชุมชน.

• พันธมิตรภายนอก และการบูรณาการ  

การมีพันธมิตรจากภายนอกชุมชนเข้ามาหนุนเสริม หรือ เหนี่ยวนำ ช่วยทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีขึ้นของชุมชน. การบูรณาการสนับสนุนชุมชนเข้มแข็งจากหน่วยงานภายนอก มีประสิทธิภาพละเป็นไปได้มากที่สุดที่ระดับตำบล. 

• นวัตกรรมการจัดการของชุมชน  

ระบบสวัสดิการชุมชนเป็นกระบวนการจัดการตนเองที่พบในทุกชุมชนที่มีความเข้มแข็ง และมักมีลักษณะความสัมพันธ์ที่เชื่อมโยงกันเป็นเครือข่าย. นวัตกรรมการจัดการของชุมชน เป็นต้นแบบที่รอการขยายตัว. 

• ประโยชน์จากเส้นความยากจน  

เส้นความยากจน (poverty line) เป็นเครื่องมือที่สามารถนำมาใช้ในการระบุพื้นที่ยากจนหรือด้อยโอกาส เพื่อการกำหนดนโยบายและวางแผนพัฒนา. การมีนโยบายเศรษฐกิจระดับมหภาคที่เอื้อต่อฐานราก สามารถแก้ปัญหาความยากจนในเชิงโครงสร้างของพื้นที่เป้าหมายได้ ทั้งในระดับชาติ ภูมิภาค และท้องถิ่น. 

• แก้ความยากจนแบบพุ่งเป้า  

การมีนโยบายการแก้ปัญหาความยากจนแบบพุ่งเป้า ช่วยเพิ่มประสิทธิ์ภาพการบรรลุเป้าหมายของประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงโค้งสุดท้าย. ระบบ “พี่เลี้ยงการพัฒนา” โดยกระบวนการอาศัยคนแข็งแรงจับคู่ช่วยเหลือคนที่อ่อนแอกว่า เป็นรูปแบบวิธีการพัฒนาที่แม่นยำ. ตัวชี้วัดเป้าหมายที่หลากหลายมิติและเป็นรูปธรรม มีความสำคัญต่อการติดตามความก้าวหน้าและการประเมินความสำเร็จด้วยตนเอง. 

ข้อเสนอการแก้ปัญหาความยากจนแบบพุ่งเป้า ด้วยภูมิปัญญาไทย

เพื่อแก้ปัญหาความยากจนให้กับกลุ่มประชากรในส่วนล่างสุดของสังคม ทั้งกลุ่มคนยากจนที่รอการสงเคราะห์ช่วยเหลือเฉพาะหน้า กลุ่มคนเสี่ยงจนและกลุ่มยากจนข้ามรุ่น รวมทั้งนำพาประเทศให้ก้าวพ้นสภาวะที่ติดกับดักรายได้ปานกลางมาอย่างยาวนาน  ถึงเวลาที่จะบูรณาการจุดแข็งและนำศักยภาพของสังคมไทยทุกภาคส่วนมาประกอบเครื่องกันเพื่อเอาชนะสถานการณ์ปัญหาให้ได้ภายในระยะเวลาที่ไม่นานจนเกินไป

 แนวทางที่ 1  พุ่งเป้านำพาครัวเรือนยากจนและผู้ยากลำบากให้หลุดพ้น ด้วยกระบวนการจับคู่พี่เลี้ยงจิตอาสาและฐานทุนทางสังคมวัฒนธรรม

แนวทางที่ 2  พุ่งเป้าขจัดพื้นที่อำเภอยากจนและด้อยโอกาส ด้วยระบบงบประมาณแบบ Block Grant เพื่อการแก้ปัญหาที่ดินทำกิน แหล่งน้ำขนาดเล็ก และสาธารณูปโภคพื้นฐาน

แนวทางที่ 3  พุ่งเป้าขยายเครือข่ายนวัตกรรมโรงเรียนร่วมพัฒนา สร้างพลเมืองรุ่นเยาว์ ตัดวงจรความยากจนข้ามรุ่น

แนวทางที่ 4 พุ่งเป้าพัฒนาระบบเศรษฐกิจฐานราก ในพื้นที่เมืองรองและเมืองขนาดเล็ก

โดย ส.ว.พลเดช ปิ่นประทีป, 26 ธ.ค. 2565