ฟื้นสำนึกท้องถิ่นภูเก็จ บนเส้นทางวัฒนธรรมอาหารพื้นบ้าน

โครงการวิจัยและพัฒนาชีวิตสาธารณะ – ท้องถิ่นน่าอยู่ จ.ภูเก็ต

กระแสทุนนิยม โลกาภิวัตร์ หรือวัฒนธรรมจากต่างชาติที่ถั่งโถมเข้ากระทบความเป็นเมืองภูเก็ตและคนภูเก็ตจึงมีแต่จะทำให้ความเป็นท้องถิ่นที่หลากหลายต้องอ่อนแอลงไปเรื่อยๆ ทุนเดิมที่สำคัญเช่นความหลากหลายทางวัฒนธรรมซึ่งผสมผสานคนพื้นถิ่นทั้งไทยพุทธ ไทยจีน และไทยมุสลิม อาจจะกลายเป็นเพียงความหลังที่เป็นเพียงเรื่องเล่าบอกต่อถึงเด็กรุ่นหลัง หากยังถูกละเลยไม่ให้ความสนใจอีกต่อไป ด้วยสายตาที่เล็งแลเห็นสิ่งที่น่าจะเป็นความภาคภูมิใจของท้องถิ่นร่วมกัน คณะทำงานชีวิตสาธารณะ จ.ภูเก็ต จึงช่วยกันระดมความคิด ทบทวน ฟื้นสำนึกการมีวัฒนธรรมที่เป็นรากเหง้าเป็นของตัวเอง แม้จะแตกต่างแต่ไม่ได้แตกแยกความสัมพันธ์ในการอยู่ร่วมกัน และเพื่อให้คุณค่าที่มีอยู่เดิมได้ฟื้นคืนกลับมา กลายเป็นเกราะป้องกันกระแสรุกรานทางวัฒนธรรมจากภายนอก และเพื่อเป็นการสร้างสำนึกของการมีตัวตนมีรากเหง้าและมีที่มา ประเด็นเรื่องอาหารพื้นบ้าน ซึ่งสามารถเชื่อมโยงได้ทั้งมิติทางภูมิปัญญา วัฒนธรรม และสุขภาพ ของคน 3 วัฒนธรรมในท้องถิ่นภูเก็ตจึงเป็นประเด็นหลักในการขับเคลื่อนงานเพื่อนำไปสู่การสร้างสำนึกสาธารณะและก้าวสู่การเป็นชุมชนที่เข้มแข็งต่อไป

อย่างไรก็ตาม ก่อนจะเป็นจุดเริ่มที่เรื่องอาหาร กระบวนการขับเคลื่อนชีวิตสาธารณะในท้องถิ่นภูเก็ตได้ผลักดันผ่านประเด็นวัฒนธรรมอยู่ก่อนแล้ว เนื่องด้วยมองว่าการจะพัฒนาชุมชนให้มีความเข้มแข็งได้นั้นย่อมไม่อาจละเลยเรื่องของวัฒนธรรมไปได้เพราะเป็นเรื่องเดียวกัน แต่ความท้าทายอยู่ที่จะทำให้ความหลากหลายทางวัฒนธรรมของท้องถิ่นสามารถเชื่อมโยงจิตวิญญาณร่วมกันได้อย่างไร การเคลื่อนไหวเมื่อเริ่มต้นได้ทำผ่านการจัดค่ายเยาวชน 3 วัฒนธรรม เพื่อให้เด็กจาก12 ชุมชน รวม 80 คน แต่ต่างวัฒนธรรมกันมีโอกาสลงพื้นที่ทั้งของชุมชนไทยพุทธ ไทยมุสลิม และไทยจีน ทำให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ผ่านวัฒนธรรมที่หลากหลาย โดยเฉพาะวัฒนธรรมเรื่องอาหารที่แต่ละชุมชนมีเอกลักษณ์ต่างกันไป

“เราอยากให้เกิดกระบวนการที่คนในชุมชนท้องถิ่นเข้าใจสภาพปัญหาของตนเอง รู้เท่าทันสถานการณ์ของสังคม นำไปสู่การพยายามแก้ปัญหาโดยชุมชนเองอย่างเป็นรูปธรรม สามารถกำหนดตนเองได้มากขึ้น” นั่นคือ สิ่งที่เป็นทั้งเป้าหมายและความคาดหวังที่คณะทำงานโครงการชีวิตสาธารณะฯ จังหวัดภูเก็ตยึดถือร่วมกัน โดยมีจุดเด่นเรื่องการทำงานเป็นทีมที่เข้มแข็ง ประสานการทำงานกันเป็นเครือข่ายรวมทั้งหมด 4 เครือข่าย คือ เครือข่ายสภาวัฒนธรรม เครือข่ายผู้นำชุมชน เครือข่ายอสม. และเครือข่ายเจ้าหน้าที่สาธารณสุข โดยสร้างความสัมพันธ์ในแนวราบกับภาคีต่างๆ และการรักษาความต่อเนื่องด้วยการพบปะกันเป็นประจำ

ความหลากหลายเรื่องสถานภาพ ความสามารถ หรือที่มาของคณะทำงานแต่ละคนจึงน่าจะถูกอธิบายได้ด้วยความเป็นท้องถิ่นที่มีสังคมวัฒนธรรมอันหลากหลายในท้องถิ่นภูเก็ตเอง ซึ่งเป็นจุดแข็งสำคัญของการทำงานสาธารณะท่ามกลางกระแสวัฒนธรรมต่างชาติที่มีให้เห็นอยู่ทั่วไป เพราะการเคลื่อนงานโดยมีฐานทางวัฒนธรรมเป็นตัวตั้งไม่เพียงทำให้คนแต่ละวัฒนธรรมได้กลับมาทบทวน ตั้งคำถามกับรากเหง้าความเป็นมาของตัวเอง แต่จะนำไปสู่การเรียนรู้และยอมรับในความแตกต่างของกันและกัน ทั้งยังสร้างสำนึกแห่งความผูกพันและเป็นเจ้าของท้องถิ่นตัวเอง เมื่อมีสถานการณ์ร่วมที่เป็นปัญหาของท้องถิ่นก็รู้สึกได้ถึงการมีชะตากรรมเดียวกัน สามารถพึ่งพาอาศัยกันได้ สิ่งเหล่านี้เองที่เป็นบันไดพื้นฐานสู่การมีชิวิตสาธารณะที่เข้มแข็ง

การมุ่งสร้างความน่าอยู่และเข้มแข็งให้กับท้องถิ่นภูเก็ตผ่านวัฒนธรรมอาหารพื้นบ้าน โดยการดึงแกนนำพื้นที่ หน่วยงาน และกลุ่มองค์กรต่างๆ ที่เกี่ยวข้องได้เข้ามามีวาระในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในเชิงข้อมูล ความรู้ ความเคลื่อนไหวในประเด็นนั้นๆ จะยังคงถูกผลักดันอย่างต่อเนื่องต่อไป เพื่อกระตุ้นให้เห็นความสำคัญ เห็นพลังที่จะผลักดันเรื่องอาหารพื้นบ้านเป็นนโยบายสาธารณะของท้องถิ่นที่แท้จริง ในฐานะการเป็นเมืองท่องเที่ยว ยังสามารถทำประเด็นอาหารพื้นบ้านให้เป็นมิติด้านการท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมเพื่อสร้างคุณค่าให้กับท้องถิ่นได้ด้วย

อุปสรรคสำคัญของการเคลื่อนงานสาธารณะในท้องถิ่นภูเก็ตซึ่งไม่ต่างจากท้องถิ่นอื่นๆ มากนัก ก็คือ การไม่เข้ามามีส่วนร่วมหรือให้ความร่วมมือในการทำงานของหน่วยงานราชการ โดยเฉพาะการเชื่อมการทำงานอย่างเป็นรูปธรรมกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นซึ่งน่าจะเข้ามามีบทบาทสำคัญในการพัฒนาชุมชนท้องถิ่นมากกว่าที่เป็นอยู่ ทำให้บทบาทในการเคลื่อนไหวส่วนใหญ่เป็นของภาคประชาชนในจังหวัดภูเก็ตเป็นหลัก

เงื่อนไขของกำลังคนก็เป็นอุปสรรคสำคัญเช่นกัน เพราะจำนวนคนที่มีอยู่ขณะนี้ไม่เพียงพอกับปริมาณงานที่เคลื่อนไหว ทำให้คณะทำงานต้องดึงแกนนำในชุมชนต่างๆ ซึ่งได้สร้างและพัฒนาขึ้นตั้งแต่เริ่มต้นโครงการเข้ามามีส่วนร่วมในการช่วยคิดช่วยทำด้วย ซึ่งอนาคตแกนนำชุมชนเหล่านี้จะเป็นแกนหลักสำคัญในการพัฒนาท้องถิ่นตนเองต่อไป นอกจากนี้ยังมี เครือข่ายผู้ประกอบการร้านค้า ร้านอาหาร และหน่วยงานองค์กร เช่น สาธารณสุขจังหวัด เกษตรจังหวัด วิทยาลัยอาชีวศึกษา ซึ่งเห็นความสำคัญและเกี่ยวข้องโดยตรง รวมทั้งการประสานงานโดยอาศัยความสัมพันธ์ส่วนตัวของผู้ประสานงานและคณะทำงานโครงการฯ ทำให้โอกาสของการเข้าร่วมมีสูงขึ้น

N ข้อค้นพบและบทเรียน

1. การนำจุดแข็งของท้องถิ่นในเรื่องความหลากหลายทางวัฒนธรรมมาเป็นประเด็นหลักที่จะเชื่อมโยงความต่างทางวัฒนธรรมให้มีจุดร่วมเดียวกัน นั่นคือ มิติเรื่องอาหารพื้นบ้าน ซึ่งทุกวัฒนธรรมมีเหมือนกัน และสามารถเชื่อมโยงได้กับทั้งมิติทางภูมิปัญญา วัฒนธรรม และสุขภาพของท้องถิ่น

2. การเปิดโอกาสและสร้างพื้นที่ในการทำงาน ทั้งต่อกลุ่มแกนนำจากแต่ละชุมชนได้มีพื้นที่ในการทำงานเชิงสาธารณะมากขึ้น ซึ่งจะเป็นฐานหลักของชุมชนตนเองต่อไป รวมทั้งพื้นที่สำหรับการแสดงออกซึ่งความภาคภูมิใจในวัฒนธรรมอาหารของแต่ละชุมชนแต่ละวัฒนธรรม

3. การยกระดับเรื่องอาหารพื้นบ้านให้สามารถสร้างการมีส่วนร่วมจากทุกภาคฝ่าย และสะท้อนความหลากหลายทางวัฒนธรรมที่ยังมีความเข้มแข็งอยู่ ทำให้เรื่องวัฒนธรรมอาหารพื้นบ้านกลายเป็นวาระของคนท้องถิ่น และจะพัฒนาสู่การเป็นนโยบายสาธารณะของท้องถิ่นต่อไป

4. การมีวัฒนธรรมการทำงานร่วมกัน ซึ่งสร้างความเป็นทีมที่เข้มแข็งแม้จะมาจากสถานภาพ อาชีพ และประสบการณ์ที่หลากหลาย จนสร้างการยอมรับของคนในท้องถิ่นได้ และสามารถพัฒนาตัวจนเป็นสถาบันที่ทำงานสาธารณะในท้องถิ่นต่อไปได้ โดยยึดหลักการเป็นสถาบันที่มาจากฐานของชุมชนท้องถิ่นและเปิดโอกาสให้ชุมชนเข้ามาเป็นเจ้าของร่วม

* สะกดตามชื่อเดิมของเมืองภูเก็จ ซึ่งหมายถึงภูเขาแก้ว ส่วนชื่อที่ใช้ปัจจุบันสะกดขึ้นตามตัวสะกดภาษาอังกฤษ (PHUKET) จึงเขียนด้วยคำว่า ภูเก็ต แต่การนำมาใช้เป็นครั้งแรกตั้งแต่เมื่อใดนั้นไม่ปรากฏ

โครงการวิจัยและพัฒนาชีวิตสาธารณะ – ท้องถิ่นน่าอยู่ จ.ภูเก็ต

สำนักงานชั่วคราว : สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดภูเก็ต ถ.นริศร อ.เมือง จ.ภูเก็ต 83000

โทรศัพท์ 0-1397-2853 โทรสาร 0-7622-2915

จัดทำโดย

โครงการวิจัยและพัฒนาชีวิตสาธารณะ – ท้องถิ่นน่าอยู่

มูลนิธิชุมชนท้องถิ่นพัฒนา

เลขที่ 693 ถ.บำรุงเมือง เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย กรุงเทพฯ 10100

โทรศัพท์ 0-2621-7810-2 โทรสาร 0-2621-8042-3 www.ldinet.org

สนับสนุนโดย

สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)